Katı’
Herhangi bir motif, desen, yazı örneğinin makas veya kretuar yardımıyla oyulup başka bir zemine yapıştırma işlemine Katı’ denir.
Katı’ Sanatına ilk olarak 14. yy.’da Herat’ta (İran) yaşamış olan üstadların eserlerinde rastlanılmaktadır. Tarihçi Gelibolulu Mustafa Ali’nin “Menakıb-ı Hünerveran” adlı eserinde oymacılar “Katı’an “bölümünde bu dalın ilk ve en önemli temsilcisinin 15. yy.’da Herat’ta yetişmiş Abdullah Kaat‘ı olduğunu belirtmektedir. En önemli Katı’ Ustaları Şeyh Muhammed Dost Kaat’ı Seng-i Ali Bedahşi, Hattat Mir Ali, oğlu Mevlana Muhammed Bakır’dır.
Kağıt oyma sanatı, Katı’ 16. yy. başlarında özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde pek çok değerli el yazmasının, tezhipten sonraki en önemli süslemesi olmuştur. Efşancı Mehmed, Ali Çelebi, Abdül Kerim Çelebi, Mehmed Bin Gazanfer, Mevlana Kasım bu dönemin en önemli Katı’ ustalarıdır.
Kırk Hadis, içinde nefis bir bahçe tasviri olan Şah Mahmut Nişapuri Albümü, Guy ve Çevgan, bu devrin en önemli eserleri arasındadır.
17. ve 18. yy.’da dönemin anlayışına göre kağıt oymacılığı gelişmiş olup, Bursalı Mevlevi Fahri Dede, Nakşi, Halazade Mehmed, Mahmut El Gaznevi, Derviş Hasan Eyyubi önemli Katı’ Ustalarıdır.
17 yüzyıl’a ait bilinen Katı’ eserleri arasında Bursalı Fahri’nin elinden çıkmış oyma katı’lar, manzaralar, oyma buketler ve çeşitli nakışlarla bezeli Gazneli Mahmut Albümü ile oyma çiçek süslemeli bir minyatür albümüdür. (Mundy Albümü)
18. yy.’da yapılan ‘Cambazzade Osman’ imzalı orman manzarası, ‘Hasan Eyyubi’ye ait ‘İstanbul Manzaralı Yazı Çekmecesi’, oyma çiçeklerden ve vazolardan oluşan Mahmut Selim Divanı dönemin en önemli eserlerindendir.
18. yy.’da Osmanlı Sanatkarlarının yaptığı eserler ülkemize gelen batılı seyyahlar yolu ile Avrupa’ya geçmiş ve orada büyük ilgi görmüştür. Bir süre sonra Avrupalılar silhouette (gölge) adını verdikleri kendi tarzlarını geliştirmişlerdir.
Türk kitap sanatlarının ihtişamlı dönemleri 18. yüzyılın ikinci yarısından sonra gerilemeye başlamıştır. Kağıt ve deri oyma sanatı da bundan etkilenmiştir. 19. yy.’da bu alanda hiçbir ciddi eser üretilememiştir.
Osmanlı Dönemi’nde meydana getirilen, Katı’ eserleri, günümüzde de hayranlıkla izlenmektedir.
Caferağa Medresesi’nde gerçekleşen Katı’ Sanatı eğitimlerinde, eski eserlerden esinlenerek, geleneksel üsluba bağlı kalarak özgün eserler üretme konusunda eğitimler verilmektedir.
Katı’ Sanatında kullanılan malzemeler, kesim matı (tahtası) kretuvar, makas, cımbız, ebru kağıtları, boyanan kağıtlar, bitkilerle boyanan kağıtlar, aydınger eskizi, kalem cetvel vb.’dir.
Desen eskiz kağıdına çizildikten sonra, eskiz kağıdı ters çevrilip kesilecek kağıt üzerine tırnaklama yöntemi ile geçirilmekte, geçirilen desen formuna uygun kesim teknikleri ile kesilmektedir. Kesilirken esneyen kağıdın düzleşmesi için kesilen örnekler kitap arasında beklemeye alınmaktadır. Bu teknik, yalın kat oyma tekniğidir. Katı’ Sanatındaki oyma teknikleri ise, yalın kat oyma, simetrik oyma, erkek, dişi oymalar, katlı oymalar’dır.
Simetrik oyma, desenin ½ ‘sinin kağıda çizilmesi, kesilecek kağıdın ikiye katlanarak, katlama noktasına desenin ortası konması vebu teknikle oyulması ile oluşmaktadır.
Erkek – dişi oymalarda desen, hiçbir görmeden oyulmaktadır. Kalan kısım dişi oyma, çıkan kısım ise erkek oyma diye adlandırılmaktadır.
Katlı oymalar ayrı veya aynı renk kağıtlar üst üste gelecek şekilde muhallebi kullanılarak yapıştırılmaktadır. Muhallebi, buğday nişastası, çok az şap ve su ile pişirilerek hazırlanmaktadır. Günümüzde yapıştırma işleminde klasik usülde uygulanan teknikler kullanılmaktadır.
Caferağa Medresesi’ndeki Katı’ derslerinde, öğrencilerin eğitmen eşliğinde hazırlamış oldukları tasarımlarla örnek çalışmalar yapılmaktadır.
Sabretmeyi Katı’ sanatıyla öğrenenler olduğu gibi sabretmeyi bilen, detaylarıyla Katı’ Sanatı eserlerine imza atmak isteyen sanatseverler de derslere katılmaktadır.
Caferağa Medresesi’nde Katı’ dersleri Ayşe Kiraz [1] eğitmenliğinde verilmektedir.
Katı’ Eğitimleri Gün ve Saatleri
Çarşamba: 10:00-13:00
Pazar: 11:00-14:00